William's Doll (Búp bê của William) - Charlotte Zolotow

Bìa cuốn sách "William's Doll", xuất bản năm 1972, một trong các tác phẩm
thiếu nhi đầu tiên đề cập đến định kiến giới

Cuộc cách mạng queer trong sách thiếu nhi xuất hiện vào thế kỉ 20 nhờ vào tinh thần tiên phong của nhà biên tập Ursula Nordstrom, người được mệnh danh là “bà tiên đỡ đầu cho nền văn học thiếu nhi hiện đại”. Bà đã dọn đường để các tác giả song tính và đồng tính (Margaret Wise Brown, Maurice Sendark,…) được xuất bản tác phẩm của mình; song song đó phải kể đến sự hậu thuẫn đáng kể của bà trong việc xuất bản cuốn tiểu thuyết thanh thiếu niên đầu tiên đề cập đến tình yêu đồng giới, cuốn “I’ll get there. It better be worth the trip.” (“Em sẽ đến đó. Chuyến đi chắc sẽ đáng giá.”) của tác giả John Donovan vào năm 1969. Ursula từng bộc bạch: “Trong nhiều năm, tôi đã ước có ai đó sẽ viết một cuốn sách gợi ý rằng giữa hai người cùng giới vẫn có thể có những cảm xúc lãng mạn.” 

Trong thời gian công tác tại nhà xuất bản Harper & Row, Ursula Nordstrom có một người trợ lí biên tập đắc lực là Charlotte Zolotow. Charlotte đã trợ lực thành công việc xuất bản cuốn sách kinh điển “Harriet the Spy” của Louis Fitzhugh vào năm 1964 – một cuốn sách được cộng đồng đồng tính nữ hết sức yêu mến vì tiên phong có nhân vật nữ chính là một cô nàng tomboy thứ thiệt. Sau này, Charlotte trở thành người kế nhiệm chức tổng biên tập của Ursula.

Bên cạnh vai trò biên tập viên, Charlotte còn là tác giả sách. Bà không sợ phá vỡ những định kiến thâm căn cố đế, bẻ cong các thể loại có sẵn và dấn thân vào các chủ đề khó. Các tác phẩm của bà phản chiếu dòng cảm xúc ngầm chảy bên trong các em nhỏ. Bà từ chối việc chỉ xem trẻ nhỏ là “đồ con nít”, và muốn chạm vào những điều có thật đang sống động bên trong trẻ. Do vậy, không ngạc nhiên khi bà là tác giả của một trong những cuốn sách thiếu nhi đầu tiên phá vỡ định kiến về việc trẻ em chỉ được phép sở hữu món đồ chơi nằm trong khuôn khổ giới của mình: cuốn “William’s Doll” (“Búp bê của William”). 

Một trong các trang minh hoạ của "William's Doll"

Trong câu chuyện, cậu bé William luôn mong ước có một con búp bê nhưng lại liên tục bị cha mình từ chối hết lần này đến lần khác. Là một trong những người thân cận và có sức ảnh hưởng nhất đến cậu, ông cố tình đánh lạc hướng bằng cách mua cho cậu những món đồ chơi có vẻ phù hợp giới tính hơn như bộ bóng rổ và bộ tàu hoả. Thời gian đắm chìm vào hai món này vẫn không làm suy suyển thôi thúc được chơi với búp bê bên trong cậu. Song song đó, cậu còn chịu sự gièm pha của anh trai và cậu nhóc trong xóm. Rồi người bà ghé thăm và lắng nghe cậu với lòng thấu hiểu, để rồi đáp ứng nguyện vọng của cậu đầy dịu dàng, trân trọng. Bà không quên giải thích cho cha cậu rằng việc chăm sóc búp bê rồi mai đây sẽ giúp cậu trở thành một người cha tốt.

William muốn có một em búp bê.

Cậu muốn ôm

và bế em trong tay.

và hạ rèm xuống

và hôn em ngủ ngon

và ngắm mắt em khép 

và rồi

William muốn thức em dậy

lúc sớm mai

khi mặt trời ghé chơi

Đoàn tàu bé nhỏ

lăn bánh trên đường ray

lách cách, lách cách 

William dựng các trạm ga bằng bìa cạc-tông

và các đường hầm

và các cây cầu

và chơi với đoàn tàu

thật lâu. 

Nhưng cậu không thể ngừng muốn

một em búp bê

để ôm

để bế

để dắt em đi công viên 

Một ngày kia

bà cậu đến thăm. 

Bà đến cửa hàng

chọn một em búp bê sơ sinh

có lông mày cong cong

mặc váy trắng thật dài

và đeo một chiếc nơ.

Em búp bê có đôi mắt xanh lơ

khi nhắm lại 

nghe tiếng “click, click”

và William yêu em

ngay lập tức. 

Charlotte chia sẻ rằng cảm hứng cho “William’s Doll” xuất hiện khi bà quan sát lúc chồng bà kết nối với con trai Stephen. Cậu bé muốn có một con sư tử nhồi bông nhưng không được chấp thuận vì thú nhồi bông làm chồng bà liên tưởng đến tính nữ. Charlotte đã tự mình mua cho con, và khẳng định rằng: phủ nhận món đồ chơi mà trẻ muốn là phủ nhận bản chất chân nguyên của con người. Khi quan sát cách mà các người cha tương tác với con tại công viên, Charlotte để ý rằng nhiều người đã vô tình bỏ qua cơ hội được kết nối với con trong những năm đầu đời. Ví dụ như chồng bà, ông luôn bỏ ra ngoài khi bà thay tã cho con; ông không biết mình đã lỡ dịp được thấy nụ cười đầu tiên nở trên môi con. Thiếu vắng sự tương giao thân mật và chân thật giữa cha và con vào giai đoạn đầu đời sẽ vô hình tạo ra sự xa cách sau này, khi nền tảng mối quan hệ không được nuôi dưỡng từ lúc mới hình thành.

"Phủ nhận món đồ chơi mà trẻ muốn 

là phủ nhận bản chất chân nguyên của con người."

Rất nhiều nhà nghiên cứu đã phân tích cách để sử dụng cuốn “William’s Doll” trong môi trường học đường. Tác động của chủ nghĩa phân biệt giới tính (sexism) vẫn luôn tồn tại trong lớp học – nơi vốn là trung tâm giao tiếp xã hội của trẻ. “William’s Doll” được dùng như một công cụ để giáo viên giới thiệu đến học sinh khái niệm định kiến giới; cụ thể hơn, khi trẻ tiếp xúc với một nhân vật gần gũi và nằm ngoài hình mẫu áp đặt về giới như William, các con sẽ dễ tiếp nhận một hình mẫu tương tự ngoài đời thật hơn. 

Tuy vậy, các nhân vật nam giống như William – sở hữu các đặc điểm mang tính nữ, lại không được đón nhận cởi mở. Xã hội có xu hướng dễ chấp nhận các nhân vật nữ có tính nam hơn, còn nhân vật nam có tính nữ như William lại không phổ biến. Tiến sĩ Cecilia Silva, giáo sư tại Đại học Texas Christian cho rằng, xã hội tỏ vẻ không can dự đến sự tồn tại của thứ “qui tắc giới tính” dành cho nam, nhưng hễ một nhân vật như William xuất hiện, họ sẽ phản ứng. Và ở ngoài đời, một đứa trẻ giống như William sẽ phải lãnh chịu hậu quả như phức cảm tự ti hay đối mặt với các cản trở lớn trong quá trình phát triển năng lực cảm xúc – xã hội.