Tsundoku (積ん読) là một từ tiếng Nhật đẹp đẽ miêu tả thói quen mua sách nhưng chỉ để chúng chất đống chứ không đọc. Tôi từng cảm thấy rất tội lỗi với thói quen này và cố gắng chỉ mua sách mới một khi đã đọc xong những quyển ở nhà. Nhưng khái niệm phản thư viện (antilibrary) đã hoàn toàn thay đổi cách tôi nhìn nhận những quyển sách chưa được đọc. Những quyển sách chưa đọc có giá trị như những quyển sách đã đọc, nếu ta nhìn chúng một cách đúng đắn.
 |
| A Library by the Tyrrhenian Sea , 2018, by ilyamilstein |
Đại dương mênh mông của những điều ta chưa biết
Phản thư viện là gì? Nói một cách dễ hiểu, phản thư viện là một bộ sưu tập cá nhân những quyển sách bạn chưa đọc trên kệ sách ở nhà. Học giả, nhà văn người Liban - Mỹ Nassim Nicholas Taleb là người đầu tiên đề cập đến khái niệm này trong tác phẩm nổi tiếng của ông - Thiên nga đen (The Black Swan). Trong Thiên nga đen, ông miêu tả mối quan hệ độc đáo giữa nhà văn người Ý Umberto Eco với sách như sau:
Nhà văn Umberto Eco thuộc tầng lớp thiểu số những học giả uyên bác, thấu đáo và không bị tẻ nhạt. Ông ấy sở hữu một thư viện cá nhân khổng lồ với hơn 30 ngàn quyển sách và chia những vị khách đến thăm nhà ông thành 2 loại: Nhóm những người sẽ thốt lên “Woah! Thưa giáo sư tiến sĩ Eco, ngài có một thư viện tuyệt vời làm sao! Ngài đã đọc bao nhiêu quyển trong số này rồi?”* và nhóm những người còn lại - vô cùng ít ỏi - hiểu rằng thư viện cá nhân không phải là một phụ kiện để một người khoe mẽ cái tôi mà là một công cụ nghiên cứu. Những quyển sách chưa đọc có giá trị cao hơn những quyển đã đọc. Thư viện riêng nên chứa càng nhiều kiến thức chưa biết càng tốt như phương tiện tài chính, tỷ lệ thế chấp và thị trường bất động sản eo hẹp hiện tại. Càng trưởng thành bạn càng tích lũy nhiều kiến thức và sách hơn và số lượng những quyển sách chưa đọc cũng tăng theo thời gian sẽ khiến bạn phát sợ. Thật vậy, bạn càng biết nhiều thì số sách bạn chưa đọc càng tăng. Ta hãy gọi tập hợp những quyển sách chưa đọc này là phản thư viện.
Với Umberto Eco, thư viện riêng là một công cụ nghiên cứu. Mục tiêu của phản thư viện không phải tập hợp những quyển sách bạn đã đọc để trưng bày lên kệ một cách hãnh diện mà nó được dùng để quản lý những đầu sách xoay quanh các đề tài mà bạn đang tò mò. Phản thư viện không phải là sự tán thưởng cho những kiến thức bạn đã biết mà là một lời nhắc nhở trí tuệ cho những kiến thức bạn muốn khám phá.
Sự bao la của tri thức có thể khiến ta sợ hãi. Đó là lý do nhiều người cảm thấy khó chịu với ý nghĩ lưu trữ những quyển sách mà họ chưa đọc. Nhưng chính những điều ta chưa biết sẽ trở thành động lực để ta không ngừng khám phá. Nhà khoa học người Scotland James Clerk Maxwell từng nói: “Sự thiếu hiểu biết có ý thức là khúc dạo đầu cho mọi tiến bộ khoa học”. Phản thư viện là lời nhắc nhở về những kiến thức ta chưa biết.
Như Nassim Nicholas Taleb đã nói: “Ta có xu hướng coi kiến thức của mình như tài sản cá nhân cần được bảo vệ và phòng thủ. Nó là vật trang trí để ta có thể thăng hạng trong hệ thống phân chia đẳng cấp. Xu hướng đối nghịch với quan điểm nhìn nhận về thư viện của Eco vì tập trung vào những điều đã biết này là một định kiến sẽ ảnh hưởng đến hoạt động trí óc của ta. Mọi người thường không quanh quẩn với một “phản sơ yếu lý lịch” trong đó chỉ ra những điều họ đã không học hay không trải nghiệm (chỉ có đối thủ của họ mới làm điều đó) nhưng nếu họ làm vậy thật thì sẽ rất ấn tượng. Giống như ta cần nhìn nhận lại tính logic của thư viện một cách hoàn toàn mới mẻ, ta cũng sẽ hoàn toàn thay đổi nhận thức về chính kiến thức mà ta có.”
Làm thế nào để duy trì phản thư viện?
Phản thư viện là một khái niệm đối nghịch với nhiều niềm tin cố hữu của ta. Vậy nên khó mà biết nên bắt đầu từ đâu. Một phản thư viện nên chứa bao nhiêu quyển sách? Tỷ lệ giữa số sách đã đọc và chưa đọc như thế nào? Sở hữu một phản thư viện có gây ra hoang mang không? Thông thường sẽ không có câu trả lời ngọn ngành nào cho những câu hỏi như vậy nhưng một vài chiến lược sau đây có thể hữu dụng:
Khi tác giả nhắc đến một tựa sách khác, hãy kiểm tra danh mục tham khảo và ghi chú lại. Làm theo cách này bạn sẽ có một danh sách những tựa sách liên quan cho từng quyển sách bạn đã đọc. Nghiên cứu danh sách đó kỹ lưỡng vì không phải tất cả các tựa sách trong đó bạn đều hứng thú. Đôi khi chỉ một đoạn trích ngắn liên quan tới quyển sách bạn vừa đọc. Nhưng đôi khi bạn có thể tìm thấy cả một quyển sách khiến bạn vô cùng háo hức. Hãy cho quyển sách đó vào phản thư viện của bạn.
2. Nhờ người khác giới thiệu
Nếu bạn đọc được một quyển sách tâm đắc và muốn tìm hiểu thêm về đề tài ấy, hãy hỏi mọi người xung quanh để tìm thêm những quyển tương tự. Nếu bạn không quen nhiều người thích đọc sách, hãy sử dụng Goodreads hoặc Amazon. Hãy đọc review trước khi quyết định thêm một quyển nào đó vào phản thư viện của bạn.
3. Phát hiện ngẫu hứng
Tôi đã đọc được kha khá quyển sách hay ho mà tôi tình cờ chọn mua vì bị thu hút bởi bìa và tựa sách. Bên cạnh việc tìm nguồn tham khảo và sách tương tự để xây dựng phản thư viện, đừng quên chừa chỗ cho những phát hiện ngẫu nhiên.
4. Đừng mong cầu số lượng sách chưa đọc sẽ giảm xuống
Mặc dù không có tỷ lệ hoàn hảo nhưng bạn càng đọc nhiều, tri thức của bạn sẽ càng mở rộng và số lượng sách chưa đọc được thêm vào phản thư viện của bạn sẽ càng tăng. Điều đó cũng không tệ vì nó cho thấy bạn đang tích cực biến những tri thức bạn chưa biết rằng bạn chưa biết thành những tri thức bạn biết rằng bạn chưa biết.
5. Cải thiện mối quan hệ của bạn với tri thức
Xây dựng một phản thư viện thoạt đầu có vẻ lạ lùng, thậm chí có thể gây ra một chút lo lắng. Liệu tôi có thể đọc hết đống sách chưa đọc này? Liệu có phải tôi đang lãng phí một đống tiền? Hãy nhớ rằng tri thức là một quá trình, không phải là một tài sản. Chưa kể, xây dựng phản thư viện là một sự đầu tư vào bản thân nằm trong khả năng của bạn. Thậm chí nếu bạn chỉ có 3-5 quyển sách chưa đọc trên kệ, đó cũng đã là một bước đáng kể trên hành trình mở rộng tri thức.
Dù chỉ vài quyển hay hàng ngàn quyển, phản thư viện tạo ra một mối quan hệ khiêm tốn với tri thức. Nó nhắc ta nhớ rằng tri thức là vô tận và không hoàn hảo. Nhận thức được điều này sẽ thúc đẩy ta khám phá và khuyến khích ta đặt câu hỏi đối với những giả định của mình. Trong một thế giới mà tư duy đa chiều cần thiết hơn bao giờ hết, phản thư viện trở thành một công cụ rèn luyện tư duy hữu ích.
*Về câu hỏi trên, Umberto Eco nói đùa rằng: “Không, đây là những quyển tôi phải đọc trong tháng này thôi. Những quyển tôi đã đọc để trong văn phòng rồi.”
0 Comments